نكاتي درباره طرح های جامع و تفصيلي شهری
( ارائه مطلب از : زهرا صادقی )
طرح جامع شهري كه به منظور تدوين برنامه ، تعيين جهات توسعه شهري و تامين نيازمنديهاي بر مبناي پيش بيني ها و اهداف توسعه شهري تهيه مي شود ، عبارت است از طرح بلند مدتي كه در آن نحوه استفاده از اراضي و منطقه بندي هاي مربوط به كاربري هاي مسكوني ، صنعتي ، خدماتي ، اداري وغيره و ... تاسيسات ، تجهيزات و نيازمنديهاي عمومي شهري و خطوط كلي ارتباطي و سطوح لازم جهت ايجاد تاسيسات و تجهيزات و تعيين محدوده هاي نوسازي و بهسازي و اولويت هاي مربوط تعيين شده و ضوابط و مقررات مربوط به كليه موارد فوق و همچنين ضوابط مربوط به حفظ بنا و نماهاي تاريخي و مناظر طبيعي تهيه و تنظيم مي گردد و برحسب ضرورت قابل تجديد نظر خواهد بود.
اين طرح كه رويكردي جديد در طرح هاي توسعه شهري است همانند يك سند انعطاف پذير و بلند مدت برنامه ريزي شده است كه راهنماي توسعه آينده مي باشد. طرح جامع شهري بعنوان خط مش اصولي و سياستهاي كلي شهرسازي ، الگوي استفاده درست از اراضي و فرصت هاي موجود در يك شهر است كه
جهت هاي توسعه را مشخص و براي تدوين برنامه هاي نيازمنديهاي اهداف توسعه شهري تهيه و تنظيم مي گردد . روش انجام طرح جامع عبارت از مطالعه وضع موجود ، تجزيه و تحليل و نتيجه گيري از وضع موجود تعيين اهداف و اولويت ها ، انجام پيش بيني هاي لازم ، ارائه طرح ها و برنامه هاي توسعه و اجراي آن مي باشد . اين طرح كه در دو مرحله تهيه مي گردد ، شامل مراحل اوليه انجام بررسي ،شناخت وضع موجود مانند مطالعات جغرافيايي ، اقليمي ، تاريخي ،بررسي ويژگي هاي اقتصادي ، اجتماعي و كالبدي شهر و در بخش آخر جمع بندي و تجزيه و تحليل بوده و در مرحله دوم نيز طرح كالبدي شهر و گزارشهاي مربوطه ارائه مي شود .
پس از انقلاب نام طرح جامع به طرح هاي توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهرها تغيير يافت . به دلايلي نيز مراحل كار از دو مرحله به چهارمرحله افزايش يافت . ويژگي هاي عمده اين طرح ها معطوف نمودن جهات به مباحث توسعه و عمران شهري به جاي توجه صرف به بحث هاي كالبدي و نيز توجه به حوزه نفوذ شهرها
مي باشد.
مسئله مهمي كه مي بايست به طور ويژه به آن توجه كرد ، پيش بيني هاي لازم جهت توسعه هاي آتي شهر در طرح جامع است.
طرح هاي جامع شهري به منظور تدوين برنامه و تعيين جهات توسعه شهري در يك دوره ده ساله و براساس طرح جامعه ناحيه تهيه مي شود . نقشه هاي طرح جامع در مقياس 1:10000 و 1:5000 تهيه مي شود در اين نقشه ها محل استقرار و توزيع كاربري هاي شهري عمده (مثل كاربري هاي فضاي سبز ، آموزشي و ...) تراكم جمعيتي ،حدود حرائم و محدوده شهري (موجود و پيشنهادي ) و جهت توسعه آينده شهر ، توسط علائم و رنگها نشان داده مي شوند . طرح جامع به سفارش وزارت مسكن و شهرسازي و توسط مهندسين مشاور تهيه مي شود و تصويب نهايي آن با شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران است .
اعضاي اين شورا متشكل از نمايندگان ذيل است:
1- نماينده وزارت مسكن و شهرسازي
2- نماينده وزارت نيرو
3- نماينده وزارت كشور
4- نماينده وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح
5- نماينده وزارت جهاد كشاورزي
6- نماينده وزارت صنايع و معادن
7- نماينده وزارت راه و ترابري
8- نماينده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي
9- نماينده سازمان مديريت و برنامه ريزي
10- نماينده سازمان حفاظت محيط زيست
11- نماينده سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري
رياست شوراي فوق را وزير مسكن و شهرسازي عهده دار مي باشد.
براي آنكه بتوان خطوط كلي طرح جامع را به راههاي دقيق و قابل اجرا تبديل كرد بايستي ازمكانيزم طرح تفصيلي استفاده كرد اين طرح كه متعاقب طرح جامع و به منظور اجرايي كردن برنامه هاي آن انجام مي شود شامل طرح هاي بهسازي ، نوسازي ، بازسازي ، مرمت بافت ها و طرح آماده سازي توسعه هاي جديد است كه با مقياس هاي 1:2000 ، 1:1000، 1:500 تهيه مي شود . نقشه هاي مورد نياز در اين طرح از طريق عكس هاي هوايي براي يك شهر يا يك منطقه شهري تهيه مي شود . مراحل طرح تفصيلي عبارت است از بازشناسي مثبت برنامه ها و طرح هاي اجرايي ، مرحله تشخيص و تعيين اولويت ها و انجام و اجراي محتواي طرح و كاربرد اراضي است . به عبارت ديگر طرح تفصيلي عبارت است از طرحي كه براساس معيارها و ضوابط كلي طرح جامع شهر ، نحوه استفاده از زمين هاي شهري در سطح محلات مختلف شهر و موقعيت و مساحت دقيق زمين براي هر يك از آنها و وضع دقيق و تفصيلي شبكه عبور و مرور و ميزان تراكم جمعيت و تراكم ساختماني در واحدهاي شهري و اولويت هاي مربوط به مناطق بهسازي و نوسازي و توسعه و حل مشكلات شهري و موقعيت كليه عوامل مختلف شهري در آن تعيين مي شود و نقشه ها و مشخصات مربوط به مالكيت براساس مدارك ثبتي تهيه و تنظيم مي گردد.
طرح هاي تفصيلي و تغييرات آن در صورتيكه با طرح هاي جامع مغايرت اساسي داشته باشد پس از بررسي و تصويب در شوراي استان جهت راي گيري و تصويب نهايي به شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران مي رود.
تصويب طرح هاي تفصيلي شهري و تغييرات آن در شهر به عهده كميسيون ماده 5 مي باشد كه مركب از نمايندگان وزارت مسكن و شهرسازي ، معاونت جهادكشاورزي ، وزارت نيرو ، وزارت كشور ، سرپرست سازمان حفاظت محيط زيست و شهردار تهران و يا نماينده تام الاختيار او و رئيس شوراي شهر تهران مي باشد.
اين دو طرح كاملاً لازم و ملزوم يكديگرند . طرح تفصيلي چنان كه از نام آن پيداست ، جزئياتي را شامل شده كه در طرح جامع به صورت كلي به آن پرداخته شده است . مطالعات تهيه طرح تفصيلي متعاقب طرح جامع است و در حقيقت تنظيم برنامه هاي مفصل و اقدامات جزئي و دقيق را در مناطق و محلات شهري و همچنين طراحي آن ها را بر عهده دارد . اين طرح علاوه بر اينكه تكليف تمامي قطعات زمين را به لحاظ كاربري، تراكم ساختماني و گذربندي مشخص مي كند بعنوان يك سند در دستوركار شهرداري قرار مي گيرد . در طرح جامع مسير شبكه راهها اصلي صرفاً به صورت كلي ترسيم شده درحاليكه در طرح تفصيلي مسير شبكه هاي دسترسي نيز با رعايت اصول فني و به دقت ترسيم گرديده است به سخن ديگر ، طرح هاي تفصيلي به نوعي طرح هاي جامع اما بزرگ شده در مقياس 1:2000 هستند .
راهبردها و اهداف محيط زيست در طرح هاي شهري :
- دستيابي توسعه پايدار زيست محيطي و معيارهاي رسيدن به آن
- تاثيرگذاري مثبت بر محيط زيست و افزايش آگاهي و ارزش گذاري نسبت به محيط زيست
- مديريت اثرات توسعه بر طبيعت و افزايش و اقدامات در جهت حفظ و پايداري زيست محيطي
- ملحوظ نمودن ديدگاههاي زيست محيطي و قوانين و مقررات موجود در هرگونه طرح و توسعه شهري
- ارتقا سطح كارآمد نحوه استفاده از منابع طبيعي و كاهش اثرات مخرب استفاده ناآگاهانه
- برقراري تعادل ميان توسعه شهري و حفاظت زيستي در چارچوب شاخص ها و محورهاي توسعه پايدار
منابع و ماخذ
1- آيين نامه نحوه بررسي و تصويب طرح هاي توسعه و عمران محلي ، ناحيه اي ، منطقه اي ، ملي و مقررات شهرسازي معماري كشور – دبيرخانه شوراي عالي شهرسازي و معماري ، 1379
2- شهرداري ها ، سال سوم ، شماره 25 ، صفحه 42
3- سعیدنیا ، احمد : طرح های شهری ، جلد 5 مجموعه کتاب های سبز ، انتشارات مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری وزارت کشور ، 1378