دي اكسين ، آلاينده شيميايي خطرناك
آنچه در رابطه با PCDD برای ما از اهمیت ویژه برخوردار است موارد ذیل می باشد .
▪ این ترکیب سمی ترین و خطرناکترین آلاینده شناخته شده زیست محیطی می باشد.
▪ ترکیب ۲,۳,۷,۸ TCDD در میان ترکیبات سمی PCDD از همه خطرناک تر است.
▪ در جهت کاهش PCDD در طبیعت باید اکیدا از سوخت ناقص زباله در حرارت کمتر از ۱۳۰۰ درجه فارنهایت جلوگیری کرد.
منابع انتشار دي اكسين
تركيبات دي اكسين در دهه هفتاد در كشورهاي آلمان وسويس از نمونه هاي خاكستر فرارزباله سوز ها جدا شدند. دي اكسين ها كاربرد تجاري يا صنعتي ندارندوبه شكل آلاينده هاي ناخواسته جزيي فرايندهاي احتراق وسنتز علف كش ها توليد ميشوند. فرايند هاي طبيعي نيز دي اكسين منتشر مي سازند.
طبقه بندي منابع اصلي انتشار دي اكسين توسط : EPA
1- منابع احتراق
سوزاندن مواد زايد: مواد زايد شهري،خطرناك وپزشكي، لجن فاضلاب
كاربرد سوخت: زغال، چوب، محصولات نفتي
احتراق با دماي بالا : كوره هاي سيمان، اختلاط آسفالت
منابع احتراق كنترل نشده : آتش سوزي اتفاقي، آتش سوزي جنگل
2- منابع زدايش وذوب فلزات
ذوب كردن سنگ آهن، توليد آهن وفولادوبازيافت فلزات قراضه
3- توليد مواد شيميايي
توليد خمير چوب رنگ بري شده با كلروفنل ها مانند (PCP) ، سنتز PCBs ، علف كش هاي فنوكسي وتركيبات آليفاتيك كلرينه
4- فرايندهاي بيولوژيكي وفتوشيميايي
كمپوست حاصل از عمل ميكروارگانيسم ها بر روي تركيبات كلروفنل دار ، فتوليز كلروفنل ها
5- منابع مخزني
مخازن مواد يا قطعه هايي هستند كه حاوي تركيبات دي اكسين ميباشند. و پتانسيل توزيع مجددوباز گرداندن اين تركيبات را به محيط زيست دارند.مخازن شامل خاكها، رسوبات، گياه وچوبهاي تصفيه شده باPCP هستند.
در كل، زباله سوز هاي شهري، كارخانه هاي ذوب فلزات وتوليدو كاربرد آفت كش ها ازبزرگترين منابع ورود دي اكسين به محيط زيست مي باشد.
مكانيسم هاي تشكيل تر كيبات دي اكسين
1- اين مكانيسم مربوط به وجود CDD/CDFs در سوخت يا مواد زايد هستند كه از ميان زباله سوزدست نخورده عبور مي كندو وارد محيط زيست مي شود.اما زباله سوز هاي خوب طراحي شده با دماي شعله بالا نقش اين مكانيسم را كم رنگ مي كند.
2- تشكيل CDD/CDFs ناشي از تجزيه حرارتي و آرايش مولكولي مجدد پيش سازهاي آروماتيك خواه در مواد ورودي يا احتمال تشكيل به عنوان محصول احتراق ناقص باشد. سنتز واقعي CDD/CDFs در مرحله نهايي احتراق رخ مي دهد. وقتي كه پيش سازها بر روي محل هاي باند روي سطح ذرات خاكستر فرار جذب مي شوند.تركيبات CDD/CDFs تشكيل مي شوند. حرارت در محدوده 450-200درجه سانتيگراد شرط لازم براي وقوع اين واكنش است.
- تشكيل CDD/CDFs در محفظه نهايي احتراق در غياب پيش سازهاي آروماتيك مي باشد. اين مكانيسم به سنتز de novo معروف است. كه مشتمل بر تجزيه اكسيداتيو تركيب هاي ماكرو مولكولهاي كربن (به طورمثال گرافيت و هيدرئ كربن هاي غير كلرينه) به همراه اكسيژن و كلرمي باشد كه منجر به تشكيل پيش سازهاي آروماتيك CDD/CDFs مي شود.سپس اين پيش سازها همانند مكانيسم 2 تبديل به CDD/CDFs مي شوند.
در اكثر مطالعات روش 1613 سازمان حفاظت محيط زيست آمريكا(EPA) براي تشخيص دي اكسين ها و فوران هاي تترا تا اكتا كلرينه توسط رقيق كردن ايزوتوپ با روش گاز كروماتوگرافي با تجزيه بالا (HRGC) و اسپكترومتري با تجزيه بالا (HRMS) به كار رفته است. اين روش براي تعيين CDDs/CDFs در آب ، خاك، رسوب، لجن، بافت و ساير نمونه ها توسط (HRGC/HRMS) مي باشد. حد تشخيص روش (MDL) براي TCDD برابر با 4.4 pg/L(ppq) مي باشد. كنوانسيون استكلهم در خصوص پژوهش و كنترل 12 ماده شيميايي كه عنوان آلاينده آلي پايدار را به خود اختصاص داده اند و عوارض كوتاه مدت و بلند مدت بر سلامت انسانها دارند مي باشد كه در سال 1380 سند آن توسط جمهوري اسلامي ايران امضاء گرديد از رده خارج كردن و حذف كامل دوازده ماده بسيار سمي، پايدار و خطرناك از جمله دي اكسين و فوران از برنامه هاي اصلي اين كنوانسيون مي باشد. با توجه به لزوم برنامه ريزي براي بهبود عملكرد زيست محيطي كشور در راستاي سند چشم انداز بيست ساله جمهوري اسلامي ايران و هم زمان شدن اين زمان بندي با تعهدات مرتبط با اين كنوانسيون، انجام مطالعات كارشناسي جهت تعيين وضعيت موجود به منظور طراحي برنامه هاي مناسب براي رسيدن به اهداف متصوره كنوانسيون ضروري مي باشد.
منابع:
1- بررسي اثرات بهداشتي وزيست محيطي دي اكسين وتركيبات مربوطه ، علي اسدي، فايل ppt
2- Dioxins & Incineration,Dr Paul Connett ,Professor Emeritus of Chemistry St Lawrence University, Canton, NY,ppt
4-http://www.earthwatchers.org