معضلات محیط زیست مراکز موقت دپوی زباله شهر تهران
براساس اين عوامل مي‌توان تصميم‌گيري كرد كه چه فنّاوري و چه گزينه‌اي مي‌تواند براي مديريت پسماندها اثربخشي و كارايي لازم را داشته باشد . انتخاب گزينه‌ها براساس توجيهات فني، اقتصادي و زيست محيطي صورت مي‌گيرد و پس از انتخاب گزينه‌ها مي‌توان به طراحي اين عناصر بر اساس اصول مهندسي اقدام نمود. در طي انجام اين مطالعات ضمن اطمينان از منظور نمودن كليه جنبه‌هاي مؤثر در اجراي سامانه، مي‌توان توان‌هاي جديدي را براي بهبود آن كشف كرد كه از جمله آنها مي‌توان به شناسايي منابع مالي جديد، استفاده از استعدادها و توانمندي‌هاي بومي و محلي براي كاهش هزينه‌ها، ايجاد سودآوري در بخشهايي از سامانه مديريت پسماند و يا كاهش هزينه‌هاي اين سامانه نام برد. انجام مطالعات اوليه و طرح جامع مديريت پسماندها مي‌تواند اين زمينه‌ها را مورد شناسايي قرار داده و يا فرصتي ايجاد كند كه در آينده مورد شناسايي قرار گيرد. در هر صورت تجربه ديگر شهرها در ايران نشان داده است كه بدون داشتن يك طرح جامع، انجام هرگونه اقدام براي كنترل پسماندها زودگذر و مقطعي بوده و اثر بخشي لازم را در بلندمدت نخواهد داشت در ضمن اين اقدامات مي‌تواند با تغيير مديريتها و بالطبع تغيير سليقه‌ها دستخوش تغييرات عمده‌اي شده و نهايتاً عقيم بماند تجربيات ناموفق در اجراي پروژه‌هاي مختلف، گواهي بر اين مدعاست كه در ايجاد يك سامانه مديريت پسماندها لازم است نگرش علمي و مبتني بر دانايي جايگزين ديدگاه تجاري و تصميم‌گيري‌هاي لحظه‌اي شده و با استفاده از تخصصهاي مختلف در اين زمينه و هماهنگي بين آنها، معضل پسماند را تبديل به فرصتي براي بهسازي وضعيت زندگي مردم كند پيشنهاد مشخص براي طرح جامع مديريت پسماند شهرها با توجه به خصوصيات هر شهر و اطراف آن و همچنين سياستهاي كلان نظام و برنامه‌هاي موجود براي توسعه را مي‌توان در چند محور اصلي خلاصه كرد كه در هر يك از اين محورها موارد مختلفي از جمله وضعيت موجود مورد بررسي قرار گرفته و نتيجه آن بصورت گزينه‌هاي مختلف ارائه خواهد شد. بنابراين خروجي اين طرح عبارت است از مجموعه‌اي از پيشنهادات، گزارشات و نقشه‌هاي اجرايي مربوط به تاسيسات و تجهيزات سامانه‌هاي مديريت پسماند شهري كه می توان بر حسن اجراي آنها نظارت نمود. در كنار هر يك از اين مواردمی توان توجيهات فني، اقتصادي و زيست محيطي نيز ارائه کردتا نسبت به انتخاب بهترين گزينه اطمينان حاصل گردد. از سوي ديگر به منظور اطمينان از نهادينه شدن اجراي سامانه مديريت پسماندها، لازم است برنامه‌هاي پشتيباني سامانه نظير آموزش، تدوين الگوهاي حقوقي حمايت از سامانه و طرحهاي مربوط به مديريت منابع انساني نيز طراحي و ارائه گردد و در نهايت به منظور تعيين ميزان اثر بخشي سامانه اجرا شده، پايش سامانه و بهبود مستمر آن برنامه‌ريزي شود. در این میان یکی از عناصر موظف در مدیریت پسماندهای شهری ایستگاههای انتقال موقت می باشد موفقیت یک سیستم جمع آوری تا اندازه زیادی به انتخاب تجهیزات مناسب بستگی دارد . جمع آوری عبارت است از برداشتن مواد زاید از منازل ومبادی تولید و بارگیری آن و حمل آن به ایستگاههای انتقال وتخلیه مواد در ایستگاه انتقال و از آنجا به کامیون تریلرهای بزرگتر جهت حمل به محل دفع نهایی .جمع آوري و حمل و نقل زباله يکي از مهمترين عمليات مديريت مواد زايد جامد است. طبق محاسبات انجام شده حدود 80 درصد کل مخارج مديريت مواد زايد جامد مربوط به جمع آوري زباله است. که درصد بالايي از اين مقدار مربوط به حقوق کارگران و نيروي انساني است. به عبارت ديگر اکثريت مخارج سيستم مديريت مواد زايد جامد فقط صرف حقوق و دستمزد مي‌شود. به همين جهت اصلاح، بهينه سازي و مکانيزه کردن سيستم جمع آوري و حمل زباله، ضمن تسريع در عمليات، هزينه و نيروي انساني کمتري را نياز خواهد داشت.مطلب پیشرو با امعان نظر به نقش مهم وجود یک سیستم جمع آوری فنی به عنوان یکی از بخشهای سامانه مدیریت پسماند ودر نظر گرفتن نقش توجهات زیست محیطی در جهت حفظ محیط زیست وسلامت جامعه به عنوان دستگاه عالی نظارتی وتدون کننده قانون مدیریت پسماند که مفاد پیشنهادی آن در تاریخ 20/2/83به تصویب و در تاریخ 9/3/83 مورد تایید شورای محترم نگهبان رسید ودر تاریخ 25/3/85 به وزارت کشور ابلاغ گردید ، به بررسی معضلات زیست محیطی ایستگاههای موقت بارگیری وانتقال زباله در کلان شهر تهران می پردازد .
كمیت زباله های شهری
آگاهی از كمیت زباله های شهری برای طراحی سیستم مدیریت مواد زاید جامد شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بدون اطلاع از آن نمی‌توان پرسنل، ظرفیت و تعداد ماشین آلات مورد نیاز را محاسبه نمود. تاكنون برآوردهای مختلفی برای میزان تولید زباله های شهری ارائه شده است. مثلا برای ایران نرخ تولید سرانه زباله حدود 800 گرم برآورد شده كه مسلّما در شهرهای مختلف متفاوت است.
باید توجه داشت كه نرخ زباله به عوامل متعددی از قبیل موقعیت جغرافیایی محل، شرایط آب و هوایی، فصول سال، وجود یا عدم وجود سیستم بازیافت، آداب و رسوم، فرهنگ مردم، وضعیت اقتصادی، سطح آموزش و سطح بهداشت جامعه بستگی دارد كه باید برای هر شهر به صورت جداگانه و اختصاصی محاسبه شود. نكته مهم اینكه از اعداد و ارقام به دست آمده در نقاط دیگر مستقیماً در طراحی سیستم مدیریت مواد زاید شهر مورد نظر می‌توان استفاده نمود.
· روش‌های دفع زباله
روش‌های معمول كه تاكنون برای دفع زباله بكار گرفته شده است شامل بازیافت، سوزاندن، دفن بهداشتی و تهیه كمپوست با استفاده از سیستم‌های سنتی، نیمه صنعتی و مدل‌های پیشرفته هوازی و غیرهوازی است. با توجه به موقعیّت جغرافیایی و آب و هوایی شهرهای كشور و وجود زمین‌های بایر فراوان در اطراف شهرها و همچنین ویژگی‌های خاص زباله های شهری متاسفانه بهترین وآسانترین راهکار دفع را دفن بهداشتی در نظرمیگیرند . به طور کلی بیش از 70% پسماند های شهری را مواد آلی تشكیل میدهد، که توانایی استفاده مجدد به صورت کمپوست را دارد که بازیابی این حجم زباله کمپوست شدنی مقدار قابل توجهی از میزان مواد دفن شدنی در مراکز دفن می توان کاست .کاهش میزان زباله قابل دفن بهداشتی به صورتی كه در ابتدا با اجرای سیستم‌های بازیافت از مبدأ تولید همراه باشد از اهمیت خاصّی برخوردار است ودر طراحی وبرنامه ریزی اصول ایجاد مراکز انتقال موقت زباله نیز نقش بسزایی دارد کاهش حجم زباله با انجام عملیات تفکیک از مبداکه مستلزم فرهنگسازی و آموزش می باشد و نیز جداسازی کلی زباله های تر از خشک با دیدگاه استفاده مناسب از زباله به عنوان طلای کثیف در تولید مجدد انواع محصولات قابل بازیافت اعم از کمپوست ،وکالاهای تجاری بهداشتی و در نهایت کاستن حجم زباله قابل دفن با استفاده مجدد جهت دفع اصولی با هدف کاهش اثرات نامطلوب زیست محیطی یکی از مهمترین راهکارهای نوین علمی در زمینه دفع ضایعات می باشد.
با وجودی که امروزه دانش فنی خوبی در کشور جهت سکوهای بارگیری، تخلیه و انتقال زباله وجود دارد و در برخی از شهرهای کشور پیاده سازی شده است نقص زنجیره زباله از تولید، جمع آوری و دفع مناسب مشهود است. این زنجیره که از فرهنگسازی، فضاسازی و امکانات مناسب دفع آغاز میشود، تفکیک از مبدا، جمع آوری مکانیزه، سطلهای زباله، انتقال، بازیافت و دفع اصولی را شامل میشود. منقطع بودن این زنجیره باعث بهرهوری پایین در موضوع زباله برای شهری است که روزانه بیش از هفتصد تن زبالهای تولید میکند که بخش عمده آن را زبالهی «تر در طراحیهای مدرن شهری، دفع زباله از منزل از نزدیکترین مکان در داخل مجتمعهای آپارتمانی (شوت) آغاز میشود» تشکیل میدهد.
· ایستگاههای انتقال یا ترمینال‌های زباله
ایستگاههای انتقال یا ترمینال‌های زباله كه عموماً در شهرهای بزرگ احداث می‌شوند فضاهای مسطح و حصاركشی شده ای هستند كه در اصل برای بارگیری زباله از ماشین آلات كوچك به كامیون‌های بزرگ زباله كش مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این تاسیسات زمانی بكار گرفته می‌شوند كه محل دفع نهایی از محل جمع آوری زباله فاصله زیادی داشته باشد. در چنین شرایطی حمل مستقیم زباله با ماشین آلات كوچك و كم حجم از اماكن تولید به محل اصلی دفع غیر اقتصادی بوده و هزینه های گزافی را در بر خواهد داشت، كنترل كامل ایستگاه های انتقال زباله از نظر آلودگی، انتقال سریع زباله از محل به كمك روش‌های پیشرفته و نیز ترتیب فضای سبز و گل كاری الزامی خواهد بود.استفاده از دستگاه متراکم ساز برای کاهش حجم ومکانیزه کردن تجهیزات جمع آوری منجر به استفاده وسیعتر از ایستگاههای انتقال به فرم امروزی گردیده است منظور از ساخت این ایستگاهها عبارت است از جمع آوری مواد توسط تعداد زیادی وسایل نقلیه کوچک وحمل به ایستگاههای انتقال .رشد جمعیت ومهاجرت از روستاهها به شهر منجر به گسترش شهر می شود محل دفن مواد زاید که معمولا برای دوره های بلند مدت طراحی می شود بایستی دور از شهر بوده ودر محور توسعه آتی قرار نگیرد .به همین دلیل فاصله آنها از شهرها زیاد خواهد بود در چنین مواردی ،وجود ایستگاههای انتقال ببسیار مفید خواهد بود در ضمن مواد زاید تولیدی کاخانجات اطراف شهر و مناطقی که تحت پوشش سرویسهای خدمات شهری نیستند نیز به ایستگاههای انتقال حمل می شود لذا این ایستگاهها به لحاظ جنبه های بهداشتی و اقتصادی بسیار موثر وحائز اهمیت هستند .
· شرایط احداث ایستگاههای انتقال
- ایستگاههای انتقال باید در مرکز ثقلی مواد زاید تولید شده در ناحیه تحت پوشش قرار داشته باشد
-مکان ایستگاه نباید مورد اعتراض مردم بوده و از نظر زیبا شناختی و جنبه های بهداشتی وزیست محیطی فاقد مشکل باشد
- مکان ایستگاه باید به سادگی به خطوط ارتباطی وحمل ونقل برای کامیونهای بزرگ ویا در صورت لزوم راه آهن برای حمل مواد به محل دفع نهایی قابل دسترس باشد
- مکان ایستگاه جهت انجام عملیات پردازش مناسب باشد .
· جزئیات طراحی ایستگاههای انتقال وتجهیزات کمکی آن به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد
- کمیت وخواص مواد زاید جامد که باید پردازش شود
- ابزار وتجهیزات جمع آوری مواد زاید جامد
- نوع تاسیسات وتجهیزات دفع نهایی
- تمایل مردم برای در اختیار گذاشتن زمین جهت ساخت ایستگاه
لازم به ذکر است در حال حاضر تنها سه ایستگاه حکیمیه ، دارابادوکوهک در سطح شهر تهران دارای بخش تفکیک پسماند می باشند.
عملکرد دوایستگاه کوهک واقع در جاده مخصوص خ کوهک نسیم چهار و حکیمیه واقع در خیابان سازمان آب کوچه هشتم شرقی به لحاظ واقع گردیدن در زون صنعتی ووجود پسماندهای خطرناک صنعتی و به لحاظ نحوه نظارت بر بیخطر سازی پسماندها و در محل تولید وکمینه سازی آن حائز اهمیت می باشد.)
بررسی عملکرد زیست محیطی ایستگاههای انتقال در سطح شهر تهران
در حال حاضر 11 ایستگاه خدمات شهری کار جمع آوری و انتقال روزانه 7500تن زباله شهری را به مرکز دفن کهریزک برعهده دارند . اکثراین ایستگاههای همجوار مراکز مسکونی در نقاط مختلف شهری واقع و به لحاظ نوع عملکرد دارای آلودگیهای زیست محیطی بسیار، بخصوص در بخش هوا با ایجاد بوی مشمئز کننده در فصول گرم سال ،آلودگی آب ناشی از شستشوی ماشینهای حمل زباله(نمونه برداری از پساب ایستگاهها نشان دهنده آلودگی شدید آن بوده که در تمام موارد بدون تصفیه وارد منابع پذیرنده می گردد)، آلودگی صدا ناشی از رفت وآمد وسایط حمل زباله می باشندکه منجر به وصول شکوائیه های متعدد به اداره محیط زیست شهر تهران گردیده است .
نظر به اینکه در راستای اجرای قوانین ومقررات زیست محیطی ملاک عمل جهت احداث ومکان یابی اصولی ایستگاههای مکانیزه موقت تخلیه ودپوی زباله های شهری نیاز به هماهنگی و ارائه مطالعات امکان سنجی است،در ذیل ضمن بررسی کلیه فعالیت های این ایستگاهها به تفکیک معضلات موجود می پردازیم
براساس اطلاعات موجود در جدول فوق از 11مرکز تخلیه زباله در سح شهر تهران تنها سه ایستگاه خدمات شهری جهاد ،شهرری و کوهک دارای فاصله مناسب از مناطق مسکونی بوده و تمامی ایستگاهای دیگر در فاصله نزدیک و حتی همجوار منازل مسکونی واقع گردیده است با عنایت به وصول شکایات متعدد در ارتباط با نوع فعالیت این ایستگاهها از لحاظ تنوع وتعددآلودگیهای موجود اعم از آلودگی هوا وبوی ناخوشایند و آلودگی صوتی ناشی از فعالیت شبانه این مراکز در ساعات پیک کاری که حدفاصل 9 شب تا 6 صبح می باشد، معضل عدم رعایت مسافت لازم تا حریم منطقه مسکونی نیز مزید علت گردیده است ومعضلات این مرکز را دو چندان کرده است .
سکوی تخلیه ایستگاه دارآباد
بررسی معضلات کلی مراکز انتقال یا ایستگاههای خدمات شهری :
وجود این مراکز به لحاظ نوع فعالیت در داخل مراکز شهری اجتناب ناپذیر می باشد لیکن یکی از اصول کلی در راهبری این مراکز مکان گزینی صحیح و کوشش در جهت کاهش پیامدهای ناشی از فعالیت آنها می باشد وجود فضای سبز مناسب در جهت تلطیف هوا وکاهش اثرات ناشی ازبوبخصوص در فصول گرم سال محصور نمودن فضا و رعایت حریم مناسب از مراکز جمعیتی کنترل وبهینه سازی پساب خروجی با عنایت به شدت آلودگی و مدیریت صحیح این مراکز می تواند منجر به کنترل معضلات موجود گردد. کسب اطلاعات در زمینه اوضاع زمین شناسی ، ناهمواری ، آب وهوا،شیب زمین ،جهت بادهای غالب ،شعاع رفت وآمد ،دسترسی به زمین موات وارزان ،تجهیزات مربوط به شبکه آب رسانی ،سوخت ،در قلمرو شرایط فنی وتسهیلاتی وتحلیل آن ونیز برسی طرح بهسازی آب منطقه و در نهایت دسترسی به امکانات آموزشی وپزشکی خدماتی ضروری می باشد .
مشکلات اجتماعی ایستگاههای انتقال :
ایستگاههای انتقال درگذشته به صورت کاملا سنتی و عموما بدون توجه به اوضاع واحوال جامعه شهری تنها به جهت رفع نیازهای موجود شکل گرفته است وکم کم براساس توسعه شهری گسترش یافته و برای احداث آن هیچگاه به شرایط تاریخی ،سنن فرهنگی واز همه مهمتر روان شناسی جمعیتی عنایتی نشده است .این مراکز بنا به خصلت فعالیت ومحرومیتهای متعدد در زمینه های بهداشتی و زیست محیطی دارای معضلات اجتماعی فراوانی بوده بنا براین شناخت مسائل اجتماعی این مراکز موجب تقویت بنیه مدیریت شهری می شود.ضمنا جاذبه هایی چون فضاهای پرتحرک وشاد ناشی از حضور جمعیت در اطراف این مراکز کمتر مشاهده می شود .
مشکلات اقتصادی :
یکی از جلوه های دیگر معضلات وجود این مراکز در داخل شهر، کاهش رونق شهری واقتصادی کاربریهای اطراف این مراکز است .در نظر گرفتن این نکته که تاسیسات وتجهیزات مورد نیا ز این مراکز ونیز نصب وراه اندازی آن هزینه چندانی را تحمیل نمی کند ودر فرایند اینگونه خدمات از متخصصین زیادی بهره نمی برند لذا رفع معضلات زیست محیطی وکالبدی این گونه مراکز که در ارزیابی آلودگی در حد بالایی قراردارند ،آسانتر وحجم سرمایه کمتری را می طلبد از سویی اتخاذ تدابیر امنیتی ورافع آلودگی بدلیل متجانس وناگزیربودن وجود فعالیت این گونه مراکز با بافت مسکونی ضروری می باشد.
ضرورت مکان گزینی مراکز ایستگاههای خدمات شهری:
کوشش در جهت کاهش هزینه ها یکی از مهمترین ارکان تصمیم گیری برای تعیین مکان بهینه محسوب
می شود .تسریع فرایند های اقتصادی در زمینه بهره زمین جلوگیری از اختلالات در امور حمل ونقل ارائه خدمات بهتر و کاهش پیامدهای سوئ ناشی از هرگونه فعالیت خدماتی، صرفه جویی های محلی مشتمل بر دسترسی به نیروی کار و جانمایی صحیح براساس ثقل وزنی زباله ها ی حاصله وارزیابی زیست محیطی وتوان اکولوزیکی اثرات این مراکز مطالعه پیرامون عوال موقعیتی ،الگوی توزیع جمعیت وتقاضا، آموزش صحیح نیروهای کار درخصوص چگونگی ارائه خدمات مورد نیاز وازهمه مهمتر درنظر گرفتن حقوق شهروندی به لحاظ وجود این مراکز در دل شهرها می تواند برنامه ریزی کنندگان را در تصمیم گیری یاری دهد.
نتیجه گیری :
نومیدی مردم از نتایج برخی تصمیم گیریهای مقامات شهری وعدم تغییر جدی واساسی در سیاستهای برپایی شهرها بخصوص در مورد ایجاد تاسیسات خدماتی، قطع اشجار ،نشت فاضلابهای شهری در معابر عمومی ، منجر به سرازیر شدن موج وسیعی از نارضایتی مردم به سوی ادارت تابعه سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دستگاه نظارتی گردیده است.امید است با تکیه بردانش فنی ودر نظر گرفتن کلیه جوانب وملاحظات زیست محیطی بتوان گامی در جهت حل پاره ای از معضلات موجود برداشت .